BBC Türkçe Araştırdı: Türkiye’de İntihal Problemi Niçin Arttı, Bilimsel nitelikli Kalite Iyi mi Geriledi?

Ortalama 450 milyon nüfusa haiz Avrupa Birliği üyesi 27 ülkenin toplam 18 milyon yükseköğrenim talebesi varken 85 milyonluk Türkiye’de 8 milyon yükseköğrenim talebesi bulunuyor. 

Türkiye’de sayıları 200’ü geçen üniversitelerin bir çok 2006 yılından sonrasında açıldı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da geçtiğimiz günlerde mevzuyla ilgili şu ifadeleri kullanmıştı:

“Türk yükseköğretim sistemi ileri bir seviyeye ulaştı. Üniversite sayımızı 77’den 207’ye çıkardık. Almanya’dan oldukca oldukca ilerdeyiz onu söyleyeyim, Merkel’e 8 milyon 400 bin üniversite gençliğimiz var diyince şu şekilde bir üff dedi” 

Üniversitelerin sıralamasını icra eden Times Higher Education’a nazaran, bir üniversitenin kıymetini etkileyen en mühim unsur, piyasaya sürülen araştırma sayısı.

Chicago Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ufuk Akçiğit ve Dr. Elif Özcan-Tok’un hazırladığı “Türkiye Bilim Raporu”, bu alanda yapılmış en kapsamlı araştırma. Rapor, 1903-2018 içinde yayımlanmış 540 bin araştırmayı inceliyor.

Prof. Dr. Akçiğit, üniversitelerin verimliliğini iyi mi hesapladıklarını konu alıyor:

“Üniversitelerin çıktısı nedir? Bilimsel nitelikli gösterim. Üniversitelerde çalışan insanoğlu kimler? Araştırmacılar. Dolayısıyla araştırmacı başına düşen gösterim hesaplaması aslen bir üniversitedeki araştırmacıların verimliliği anlamına geliyor. Ikimiz de bunu hesapladık.

Biliyorsunuz ki her yazının kıymeti aynı değil, mühim dergilerde etkili yayınlar var. Kimi zaman de oldukca zayıf dergilerde basılmış makaleler var. Piyasaya sürülen dergilerin etkilerini hesaba katarak ona nazaran hesaplamalarımızı yaptık. Yatay eksende, şahıs başına düşen kaliteye nazaran düzenlenmiş gösterim sayısını görüyoruz. Dikey eksende bir üniversitede gösterim icra eden araştırmacı oranını görüyoruz.

“Normalde olması ihtiyaç duyulan, tüm araştırmacıların %100’ünün gösterim yapması icap ettiğini bekleriz, ya da gönül öyleki ister. Fakat baktığınız vakit, sıfıra yakın oranlarda gösterim icra eden araştırmacıların olduğu üniversiteler görüyoruz.”

2006 sonrası oluşturulan üniversiteler iki eksende de sıfır noktasına daha yakınlar. 

Dolayısıyla iki verimlilik kriteri açısından da 2006 sonrası oluşturulan üniversiteler, daha eski üniversitelerden geride gözüküyor.

Türkiye’de 2006’dan sonrasında hem bugünkü üniversitelerin %50’den fazlası açıldı, hem de araştırmacı sayısı arttı. Bugün 8 milyona ulaşan talebe sayısı da son 15 yılda hızla arttı.

Prof. Dr. Akçiğit, 2006 sonrası araştırmacı başına düşen lisans talebesi sayısında ciddi bir artış bulunduğunu söylüyor:

“Araştırmacı başına düşen lisans talebesi sayısı arttıkça, araştırmacının verimliliğinin düştüğünü görüyoruz. Bu aslen oldukca şaşırtıcı değil. Oldukça fazla ders vermem gerekirse, araştırma yapmak için daha azca zamanım olacak.”

Bilimsel gösterim sayısı da bunu gösteriyor.

Yazı sayısı çalışmaların niteliğiyle ilgili net bir düşünce vermeyebilir. Kısaca bir tek nicelik değil kalite de mühim…

Yazıların aldıkları atıf sayılarını da analize dahil etmek, yazıların niteliğini idrak etmek için iyi bir yöntem.

Esasen, bir üniversitenin bünyesinde üretilen yayınların ne kadar atıf almış olduğu, Times Higher Education‘ın üniversite sıralamalarında dikkate almış olduğu ağırlıklı bir unsur.

Bir gösterim ne kadar örneksiz ve yenilikçiyse, bilim çevresindeki tesiri de o denli yüksek oluyor. Üstelik o araştırmayı icra eden üniversitenin prestiji de artıyor.

Öteki araştırmacılar, kendi araştırmalarını, o öncü yayının üstüne inşa ederler ve bilimsel nitelikli etik gereği o yayınlara atıf yaparlar. Türkiye’deki üniversitelerin yurt dışından almış olduğu ve verdiği atıflarda bilime yön veren ülkelerin oranı azalıyor, bilimde takip eden durumunda olan ülkelerin oranı ise artıyor.

Bu, Türkiye’deki bilimsel araştırmaların evrensel bilime yön vermekte yetersiz kalmış olduğu anlamına geliyor.

Bunu idrak etmek için yazıların kalitesine daha yakından bakalım.

Bir yazının kalitesi hakkında, yayımlandığı derginin tesir puanı şu demek oluyor ki prestiji, ipucu verebilir.

Cumhuriyet Üniversitesi’nden Doç. Dr. Selçuk Beşir Demir, “Şaibeli dergiler: Bu tarz şeyleri kim, niçin yayınlıyor?” adlı makalesinde para karşılığı gösterim meydana getirilen dergileri araştırmış:

“300, 500, 1000 dolar veriyorsunuz. Yargıcı süreci sıhhatli işlemiyor. Maksimum 1-1.5 ay içinde makalenizi süratli şekilde yayınlıyorsunuz. Bu dergiler kendisine gelen neredeyse tüm yazıları para karşılığı yayınlıyor.”

Türkiye’de belli bir sayıda yazı yayımlamak, bilimsel nitelikli terfi için ön koşullardan biri. Ek olarak, “Bilimsel nitelikli teşvik” adı altında, piyasaya sürülen yazı ve bildiri sayısına nazaran prim alınan bir sistem var. Bunlar, akademisyenleri daha oldukca sayıda gösterim halletmeye teşvik ediyor.

Doç. Dr. Demir, Türkiye akademisyenlerinin şaibeli dergilere yönelmesinin bedelini değerlendiriyor:

“Bir şaibeli dergide gösterim yapmak için minimum 300 dolar ödemeniz gerekir. Kimi zaman 100’dür 1000 dolara kadar artar. Türkiye’de bildiğimize nazaran, geçen yıl 20 bin ile 50 bin içinde şaibeli dergilerde gösterim yapılmış. 20 bini 1000 dolarla çarparsanız ne yapar. 20 milyon dolar yapar.

“Gelelim kültürel boyutuna. Türkiye’nin şaibeli dergilerde gösterim icra eden ilk 3 ülke içinde olduğu bilinirse, bir Türk araştırmacı olarak prestiji kalır mı? Türkiye’nin prestiji düşüyor. Türkiye’nin üniversitelerinin ve Türkiye’nin akademisyenlerinin saygınlığı düşüyor. Türkiye’nin ürettiği bilimsel bilgiye itimat düşüyor.”

İntihal, TDK’da “aşırma” olarak tanımlanıyor. Akademide, bir kişinin eserinde başka kişilerin ifade, buluş yada düşüncelerini kaynak göstermeden kendisine aitmiş benzer biçimde kullanarak sahtekarlık ve hırsızlık yapması anlamına geliyor.

Kamuoyunda ses getiren ilk intihal vakalarından birine, 1981’de Uğur Mumcu dikkat çekmişti.

Mumcu, devrin Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Başkanı İhsan Doğramacı‘nın yazdığı “Annenin Kitabı“nın, Amerikalı Dr. Benjamin Spock‘ın “Baby and Child Care” kitabından aşırıldığını köşesinde esprili bir üslupla anlatmıştı.

YÖK’ün 2015’teki sonucuna nazaran tüm tezler, mecburi olarak intihal tespit uygulamasından geçiriliyor ve averaj %20’nin üstünde benzerlik taşıyan tezler kabul edilmiyor.

Sadece intihal, Türkiye’de bir tek birkaç kişiye hususi bir durum değil.

Boğaziçi Üniversitesi’nden Dr. Ziya Toprak’ın “Türkiye’de Bilimsel nitelikli Yazı: İntihal ve Özgünlük” adlı makalesine nazaran, Türkiye’deki bilimsel nitelikli eserlerin üçte birinde yüksek oranda intihal bulunuyor.

Dr. Toprak araştırmasının neticelerini paylaşıyor:

“Master tezlerinde yüksek oranda intihal oranı %36,8 doktora tezlerinde ise %26,15. İntihalli tezlerin kabul edilebilir bir oran benzer biçimde birşey söz mevzusu değil, intihalli sav sayısının sıfır olması gerekiyor. Daha kötüsü vakıf üniversitelerinde bu oran %46. Neredeyse iki tezden biri. İşin kötüsü, orta ve düşük oranlar eklenirse tüm bu oranlar daha da yükselir.”

Yükseköğretim Talebe Disiplin Yönetmeliği’ne nazaran intihal yapmanın cezası bir sömestr uzaklaştırma.

İsmini vermek istemeyen bir akademisyen ise intihal tespit ettiklerinde disiplin cezası vermenin pek mümkün olmadığını söylüyor:

“Hoca intihali tespit ettiğinde daha yüksek bir merciye durumu bildiriyor. Fakat maalesef intihali icra eden öğrencinin bakanın oğlu vekilin kızı olduğu öğreniliyor ve ceza uygulanmaması için hocaya tavsiye veriliyor.

“Aslen doğal intihal bir tek Türkiye’ye örneksiz değil, dünyanın her yerinde var. Mesele Türkiye’de intihalle başa çıkış biçimimiz.

“Disiplin cezası verilmezse, talebe o dersten kalmazsa, ciddi şekilde uyarılmazsa talebe yüksek lisansta, doktorada bunu meydana getirecek. Akademi içten çürüyecek, ülkemiz yeni bir bilim üretemeyecek, orijinal bir düşünce sunamayacak hale gelecek.”

İsmini vermek istemeyen akademisyen, 21. yüzyılda başarı göstermiş olmanın özgünlükten geçtiğini vurguluyor:

“En büyük varlığımız kendimiziz. Çabalayıp kendi fikirlerini sunmaya çalışırlarsa, hem Türkiye’nin bilim geliştirmesine hem de yükseköğrenimin kalitesine artı kıymet kazandıracaklar. Yoksa kendi aldıkları diplomanın kıymeti giderek sıfırlanıyor ne yazık ki.”