İstanbul’un Nüfusu Azaldı… Pandemi, Köyden Kente Göçü Tersine mi Çeviriyor?

Türkiye’nin nüfusu, 2019 yılına nazaran 459 bin 365 şahıs arttı ve 83 milyon 614 bin 362 şahıs oldu. 

Senelik nüfus artış hızı ise 2019 senesinde binde 13,9 iken, 2020 senesinde binde 5,5 oldu.

TÜİK’in açıklamış olduğu verilerde dikkat çeken en mühim nokta ise İstanbul nüfusunun bundan önceki yıla nazaran azalmış olması. 

İstanbul’un nüfusu 2001 yılından bu yana ilk kez geriledi. Buna nazaran İstanbul nüfusu 56 bin 815 şahıs azalarak 15 milyon 462 bin 452 kişiye düştü. 

Türkiye’nin toplam nüfusunun yüzde 18,49’unun ikamet etmiş olduğu İstanbul’u, 5 milyon 663 bin 322 şahıs ile Ankara, 4 milyon 394 bin 694 şahıs ile İzmir, 3 milyon 101 bin 833 şahıs ile Bursa ve 2 milyon 548 bin 308 şahıs ile Antalya izledi.

İstanbul nüfusunun azalması ise oldukça dikkat çekici. Buna nazaran İstanbul’da ikamet edenlerin sayısı bundan önceki yılla karşılaştırıldığında 56 bin 815 şahıs azalarak 15 milyon 462 bin 452’ye düştü.

Peki İstanbul nüfusundaki bu azalma köyden kente göçün tersine döndüğünü mü ifade ediyor? Bu düşüşe yol açan faktörler neler? Pandeminin İstanbul’daki düşüşte iyi mi bir tesiri var? Doç. Dr. Yaprak Civelek, Özgürlük’ten Selin Erdoğan Dinç‘e söyledi.

“İstanbul’da son bir yılda meydana gelen nüfus kaybı üstüne normal olarak ki pandemi koşullarını dikkate alarak düşünmek gerekir. 2007-2017 yılları arasındaki on senelik dönemde 12,5 milyondan 15,1 milyona ulaşmış bir metropol nüfusundan bahsediyoruz. 2020 senesinde ise 15.5 milyon civarı bir nüfustan bahsediyoruz. Ortalama 57 bin kadar bir nüfusun gidişinin büyük bir göç şeklinde algılanmadan ilkin pandemi, sosyo-ekonomik koşullar ve cemiyet arasındaki birlikteliğin İstanbul özelinde bir perspektife ulaştırılması gereklidir.”

“TÜİK’in verilerine bakınca İstanbul’a gelenlerle gidenler arasındaki farkın pozitiften negatife dönüştüğünü, bir başka deyişle gidenlerin gelenlerden fazla olması sebebiyle alışılageldik demografik işleyişten bir sapma gerçekleştiğini görüyoruz. Sadece, bu hesabı anlamaya çalışırken, nüfusun sayısal azalışına bakıp net bir sonuca varmak yerine, Kovid-19 pandemisinin siyaset, iktisat, aile derken tüm toplumsal kurumları ve bedenlerimizi zorlayan karmaşık koşullarına dayalı bir okuma yapmamız gerekiyor.

Ek olarak Kadıköy, Ataşehir, Ümraniye, Üsküdar, Beşiktaş, Avcılar, Beylikdüzü, Esenyurt ilçelerinin 2019 ve 2020 nüfus artış hızlarına baktığımızda pozitif nüfus artış hızları kaydedildiğini görüyoruz. İstanbul’un nüfusunu birer senelik değil, daha uzun dönemli nüfus artış hızları hesaplarıyla incelemek bizlere daha oldukça şey söyleyebilir.”

“Bugün gidenlerle belirlenen bir göçe bakarken hepimizin bilmiş olduğu oldukça klasik bir yaklaşımdan, “itme-çekme” yaklaşımının pratikte işleyişinden başka bir şey görmüyoruz aslen. Bilirsiniz insanların şehirlere göç etmelerinin sebebi genel olarak şehirlerin sundukları fırsatlardır. Bu fırsatların çekme kuvveti karşısında insanoğlu, bilhassa bulundukları yerlerde yaşamsal hedeflerine giden yolu bulamayan, eksikliklerden hastalık ve mutsuzluk duyan insanoğlu, fırsatların çeşitlilikle sunulmuş olduğu şehirlere göç ederler. Bu durumda gönderen yerleşim yerinin itici kuvveti ve yeni gelinen şehrin çekici kuvveti karşılıklı bir işlerlik içindedir.

Şu önemlidir ki hiçbir insan mutlu olduğu yeri terk etmez. Bir rahatsızlığı var ise göçü düşünür. Pandemi süreci itibariyle İstanbul’un çekicilik noktasından uzaklaşarak adeta iten bir metropol haline dönüştüğünü, gözlediğimiz tersine nüfus hareketlerine bakarak söyleyebiliriz.”

“Unutmayalım ki Orta Çağ’da veba salgını bir ekonomik sistem yaratmıştı: Kapitalizm. Avrupa’nın ekonomik, toplumsal, siyasal yaşamını etkileyerek tüm kurumsal yapıların tekrardan düşünülmesine yol açtı. Hepsini de dönüştürdü. Yalnız veba salgını değil, tarihte bu salgını takip eden tüm pandemiler uğradıkları tüm toplumsal yapıları, kurumlarının işlerliklerini sekteye uğratarak dönüşüme zorlamışlardır.

Bugün bilimsel tartışmaların bir çok, küreselleşmenin ve kapitalizmin geldiği noktayı tartışırken, gene bir dünya genelinde yapısal dönüşümü tartışıyorlar. Bu dönüşümlerin şüphesiz temel birimlerinden bir tanesi yaşamın tüm hareketliliği ile yaşandığı, etken ekonomik ve toplumsal yaşamın akmış olduğu kentlerdir. Kentlerde pandemi etken yaşamın durması anlamına gelir, bilhassa ekonomik akışın oldukça zayıflaması, iş yerlerinin kapanması, işsizliğin artması şeklinde. Pandemi deneyimini yaşamak, uzun bir dönem yaşamla ölüm içinde bir yerde yaşamak anlamına gelir.

Risk altında, üstelik sağlıkla ilgili risk altında yaşamak anlamına gelir. Sıhhat riski göze alınamayacak bir risktir. Elbet bir salgın söz mevzusu iken kalabalık nüfusa haiz bir yerde yaşamak, salgının denetim edilmesi de zorlaştığından, insanları riski göze alamayacakları mevzusunda bir farkındalığa itmektedir.”

“İstanbul, pandemi zamanı tersine bir nüfus hareketine şahit oluyor. Bundan dolayı mevcud ortamda toplumsal ve ekonomik kayıplar artıyor, toplumsal problemler derinleşiyor ve ruhsal bozukluklar hissediliyor. Bunlar karşısında çalışanların iş yerlerine gitmeden çalışabilmeleri dolayısıyla kendilerini daha azca sözü geçen ve kontrolün daha mümkün olduğu bölgelere taşımaları anlaşılır bir durumdur. Evinde evladı eğitim alan çalışanlar dahi eğitim de pekala çevrimiçi yürüdüğünden İstanbul’dan, bir anlamda sağlığı tehdit eden ve cüzdanları zorlayan her durumdan uzaklaşmayı seçebilmektedirler.”

“Bu durum kimlerin göç ettiğine ve hangi niyetle göç ettiğine bağlıdır. Eğer ekonomik nedenlerle İstanbul’u terk edip memleketlerine ya da başka bir bölgelere göç eden kişilerden bahsediyorsak, iş bulmak ve yerleşmek niyetiyle gittilerse, evet, geçici diyemeyeceğimiz göç gerçekleştirilmiş olabilir.

Sadece ekonominin etken işleyişinde rol almaya devam eden beyaz yakalılar dediğimiz çalışan nüfusun, evden emek harcama olanağı ile beraber şehri, salgın tehdidinin daha azca insanı etkilediği bölgelere, tehdit ortadan kalkana kadar gidişlerini dikkate alırsak, bir dönüş hareketinin de olacağını bilmeliyiz. Kimi iş arayan ya da kısmi emek harcama tarifine uygun çalışan vatandaşların da ailelerini memleketlerine, akrabalarının yanlarına geçici olarak gönderdiklerini biliyoruz. Daha pandeminin başlangıcında, bilhassa 65 ve üstü yaşlarda pek oldukça İstanbul sakinin bilhassa köylerine ya da yazlıklarının, yayla evlerinin bulundukları bölgelere alelacele gittiklerini yada götürüldüklerini de işittik.

Bu durumda aslen literatürde buna göç denmesi tartışmalıdır, bu tür geçici yer değiştirmeler birer nüfus hareketi olarak tanımlanabilmektedir. O halde şunu söylemek mümkün: Pandemi süreci İstanbul’dan giden nüfusun mühim bir kısmı geri dönebilir.”